HARAKETLİ APAREYLER
(Çıkarılabilen Teller)
Hastanın kendisinin takıp çıkarabildiği apareylerdir. Hareketli apareyler genellikle tek veya bir gurup dişe hareket yaptırmak amacı ile kullanılır ve kapasiteleri sınırlıdır. Genellikle daimi dişlerinin hepsi çıkmamış, karışık dişlenme dönemi dediğimiz dönemdeki çocuklarda (7-12 yaş arası) kullanılır. Burada amaçlanan çene kemiğinde yer darlığı varsa gelişim döneminin potansiyelinden yararlanarak çene genişletmesi sağlamak, böylece sürmekte olan daimi dişlere gereken yerleri açmaktır. Bazen de iki aşamalı tedavi dediğimiz önce çene genişletmesi için hareketli apareylerin kullanıldığı erken dönem tedavi ardından tüm daimi dişler çıktıktan sonra sabit braketlerin yapıştırıldığı ikinci aşama tedavi ile tamamlanabilir.
Genişletme amacıyla kullanılan hareketli apareyler kişiye özel olarak üretilirler ve hekimin planlamasına göre bir veya birden fazla vida içerirler. Hasta ağzından alınan ölçüler üzerinde ortodonti laboratuarlarının hazırladığı bu apareylerin akrilik materyalden üretilen gövdesi içine yerleştirilen ve ortodonti uzmanının çizdiği planlamaya göre yerleştirilen vidalar hasta veya yakını tarafından özel anahtarı ile açılarak genişletme sağlanır. Vidanın hangi sıklıkla ve ne kadar açılacağını hekim hastasına veya hasta yakınına anlatır ve evde uygulayabilmesi için vida anahtarını teslim eder. Genellikle haftada bir veya iki kez vida açma şeklinde giden bu uygulamada hekim rutin kontrollerine aylık veya iki ayda bir devam ederek genişletmenin gereken miktarda olup olmadığını izler. Aktif genişletme aşaması tamamlandıktan sonra da aynı apareyler hastalara bir süre (6 ay- 1 yıl arası) kullandırılarak pekiştirme sağlanır.
Yer tutucu veya yer kapayıcı (diastema kapatma) amaçlı kullanılan apareylerde ise vida bulunmaz. Ancak yine apareyin uyumu, varsa zembereklerinin aktivayonu vs. kontrolleri için hekim hastanın rutin kontrollerine devam eder. Bu tip apareyler de en az bir yıl veya yer açılan dişler ağızda görülene kadar kullanılmaya devam edilmelidir.
Hareketli apareylerin akril materyallerinden yapılan gövde kısımları renkli akrilden hazırlanarak çeşitli renk veya desenlerde çocukların beğenisine sunulabilir.
Adı üzerinde hareketli olan bu apareyler yemek yeme ve diş fırçalama sırasında çıkarıldığında hem hijyenik olarak saklanması hem de kaybedilmemesi için doktorun verdiği özel aparey kutularına konulmalıdır. Özellikle okul dönemindeki çocuklar için okul çantasında bulundurulmak üzere yedek bir aparey kutusu verilmesi önerilir.
Ağız Dışından Uygulanan Apareyler
Ağız dışında ense, alın, çene ucu gibi bölgelerden destek alınarak dişlere ve çenelere kuvvet veren aygıtlardır. Bunlar bir grup dişin topluca hareketi veya tüm üst veya alt çene kemiğinin gelişiminin yönlendirilmesi sırasında ağız içinden uygulanan apareylere destek olmak amacıyla kullanılır. Genellikle gelişim çağındaki çocuklarda kullanılan bu apareyler çocuğun okul vs günlük aktiviteleri harici evde olduğu zamanlarda ve gece yatarken kullandırılabilir.
Gelişen yeni teknoloji ile ağız dışı apareylerin yerini ağız içinden uygulanan ve dışarıdan görünmeyen mikroimplantlar almıştır.
Mikroimplantlar:
Günümüzde ağız dışından destek alan büyük ve görüntüsü rahatsız edici apareyler yerine ağız içinde kalan ve görünmeyen mini vidalar (mikroimplantlar) ortodontistlerin kullanımına sunulmuştur. Gereken bölgelere bir veya daha fazla mikroimplant yerleştirilerek istenilen diş hareketleri tamamlandığında iz kalmadan ve zarar vermeden çıkarılabilirler ve oldukça geniş kullanım alanları vardır.
Fonksiyonel Apareyler:
Alt ve üst çenenin birbirine göre bozulan ilişkilerini küçük yaşlarda düzeltmek amacıyla kullanılan apareylerdir. Çoğu zaman ortopedik tedavi (çenelerin uyumu sağlanır) ve ortodontik tedavi (dişlerin kapanış uyumu sağlanır) birlikte yürütülür. Yukarıdaki resimde görüldüğü gibi takıp çıkarılabilen hareketli fonksiyonel apareyler büyük boyutları ve hasta kullanımına bağlı olması gibi sebeplerle günümüzde yerini aşağıdaki resimdeki gibi yeni teknoloji sabit fonksiyonel apareylere bırakmıştır.
Pekiştirme Apareyleri
Ortodontik tedavi sonunda takılan pekiştirme aygıtları, yeni oluşmuş kemik tamamen sertleşinceye kadar , dişi yeni konumunda korur. Dişler istenilen konumu alıncaya ve yeni oluşmuş alveol kemiği sertleşinceye kadar pekiştirme tedavisi yapılır. Pekiştirme apareyleri de hareketli veya sabit olabilir. Hareketli pekiştirme apareyleri şeffaf plaklar veya akrilik apareyler şeklinde olabilir ancak hasta kullanımına bağlı olduğu ve tedavinin sonunda hasta bu apareyleri düzenli kullanmazsa düzeltilmiş olan dişlerinde istenmeyen bozulmaların ve geri dönüşlerin oluşabileceği unutulmamalıdır. Sabit pekiştirme apareyleri ise dişlerin dil tarafına yapıştırılan ince tellerdir ve görünmediğinden ve konuşmayı etkilemediğinden özellikle yetişkin hastalar tarafından daha çok tercih edilir.
Pekiştirme aşamasının süresi yapılan tedavinin süresine ve tipine bağlı olarak en az 3 yıl sürmelidir. Bazı durumlarda ömür boyu pekiştirme gerekliliği nedeniyle sabit pekiştirme aygıtlarının hiç çıkarılmadığı da olabilir.