Ortognatik Cerrahi Tedavisi Nedir
Yanlızca dişleri ilgilendiren bozukluklarda veya küçük yaşlarda başlandığı durumlarda diş dizilimi ve çenelerin kapanış problemlerine ortodontik tedavi ile sağlıklı, estetik ve kalıcı çözümler üretilebilmektedir. Ancak yetişkin hastalarda, özellikle çene yüz bölgesini ilgilendiren kapanış problemleri, asimetriler veya açık kapanış gibi iskeletsel (kemiksel yapıdaki) bozukluklarda sadece ortodontik tedavinin yeterli olmadığı durumlarda ortognatik cerrahiye başvurulur.
Ortognatik cerrahi hem ortodontik tedavi hem de çene cerrahisinin bir arada yürütüldüğü multidisipliner bir tedavi yaklaşımıdır. Tedavi için başvuran hastanın öncelikle çeşitli film ve model analizlerini ve ağız içi ve dışı fotoğraflarını alan ortodontist tüm bu analizlerin ve muayenesinin sonucunda bir tedavi planlaması yapar. Bu planlama sırasında plastik cerrah tarafından yapılacak ameliyatın hangi çene veya çenelere yapılması gerektiği, nasıl bir cerrahi planlanması gerektiği aşağı yukarı belli olur. Daha sonra ortodonti uzmanı hazırladığı analizler ile birlikte hastasını plastik cerraha sevk ederek ameliyatı yapacak olan hekimin de planı onaylaması veya önerileri ile tedavi planını netleştirir. Yani tedavinin en başından itibaren tüm tedavi aşamaları belirlenmiştir ve bu plana sadık kalınarak ilerlenir.
Önce ortodontik tedaviyle başlanır. Hastanın üst veya alt çene darlıkları mevcutsa önce bu darlıkların giderilmesi için gereken genişletme apareyleri uygulanır. Bu süreç tek başına 3-6 ay arasında sürebileceği gibi genişletme aşaması ile sabit tedavi aşaması aynı anda da yürütülebilir. Genişletme aşamasından sonra alt üst çene dişlerine sabit braketler yapıştırılarak çeşitli kalınlıklardaki ark telleri her ay değiştirilerek seviyeleme aşaması tamamlanır. Bu aşamada amaç dişlerin her bir çene kemiğinde düzgün dizilimini sağlamak, çapraşıklıklar varsa bunların açılması, aralıklı dişlerin kapatılması, ileride planlanan protezler varsa bunlara yer hazırlanması ve ameliyat sırasında alt ve üst çene dişleri kapanışa getirildiğinde bu kapanışı engelleyecek konumda dişler varsa bunların düzenlenmesi şeklindedir.
Dekompansasyon:
Kompansasyon dengeleme, telafi etme anlamındadır. Tıpta sıkça kullanılan bu terim mevcut problemin doğa tarafından tolere edilebilir, dengelenmiş hale getirilmesi anlamında kullanılır. Bu denge durumu aslında altında yatan problemi daha azmış gibi gösterir veya maskeler. Ortodonti açısından da iskeletsel kapanış bozukluklarında doğal olarak kompanse edilmiş olan dişler birbirine yaklaşmaya, kapanışı kabul edilebilir, en azında çiğnemeyi mümkün hale getirmeye çalışarak olması gerekenden çok daha abartılı açılarla eğilmelerine neden olabilir. Örneğin alt çenesi normalden önde olan bir kişide alt dişlerin geriye, üst dişlerin öne eğilmesi ile bu dişleri birbirine yaklaşmaya ve aradaki farkı kapatmaya çalışır. Ortognatik tedavi planlanırken önce bu kompansasyonu tersine çevirmek yani dekompansasyon yapmak gerekir. Çünkü kompansasyon için zorlanan dişler çene kemikleri içerisinde olması gerekenden çok sapmış açı ve eğimlere gelmişlerdir ve bu durum çevre dişeti ve kemik yapılar ve dişlerin kendisi için sağlıklı değildir. Öncelikle dişlerin sağlıklı ve ideal açılar ve eğimler ile çene kemiklerinde dizilmesi sağlanmalıdır ve bu işlemin adı dekompansasyondur. Alt ve üst çene dişlerine yapıştırılan braketlerle başlanan sabit ortodontik tedavilerde dişlerin seviyeleme aşamasında bu dekompansasyonu da sağlamak amacıyla bazen daimi diş çekimleri de gerekebilir ve bu çekilen dişlerin boşlukları kapatılırken ve dekompansasyon sağlanırken altta yatan iskeletsel problemin gerçek boyutları ortaya çıkar. Bu aşamada belki de tedavi başlangıcına göre daha vahim bir kapanış ve çene görüntüsü ile karşılaşılsa da tedavinin ikinci aşamasında cerrahi ile çenelerin normal kapanışlara getirildiğinde bu durumun düzeleceği, geçici bir görüntü ve kapanış bozukluğu olduğu hatırlanmalıdır.
Kamuflaj Tedavisi:
Ortognatik tedaviden bahsederken bu tedavinin alternatiflerinden de söz etmek gerekir. Her ne kadar ortognatik cerrahiye ihtiyaç duyan bireylerin iskeletsel uyumsuzlukları olsa da cerrahi bir operasyonun tedaviye dahil olmasını kesinlikle istemeyen, çekinen, veya sağlık engeli ya da maddi sebeplerle bu operasyonları olamayacak kişilerde var olan problemi kamufle ederek daha az belirgin hale getirebilecek tedavi şekline kamuflaj tedavisi denir. Burada ama. Dekompansasyonun tersine var olan doğal kompansasyonu daha da arttırmak ve bazen dişlerin çene kemiğindeki açılarını daha da idealden uzaklaştırmak pahasına da olsa dişlerin kapanışını ve estetiğini kabul edilebilir ölçülere yaklaştırmaktır. Ancak burada unutulmaması gereken nokta bu tedavi şeklinin diş ve çevre yumuşak ve sert dokular için sağlıklı ve stabil konumlara kavuşturamayacağı ve elde edilen sonuçların ömür boyu kalıcılığının sağlanmasının mümkün olamayacağıdır. Ayrıca sadece ortodontik tedavi ile dişlerde kabul edilebilir bir kapanış ve estetik sağlansa bile yüzün dış görünüşünde cephe veya profilde istenilen ölçüde değişikliklerin ve düzelmelerin sağlanamayacağı bilinmelidir. Örneğin alt çenesi ileride olan bir hastaya cerrahi işlem uygulanmadan sadece ortodontik tedavi ile kamuflaj tedavisi yapıldığında dişlerin dizilişi ve kapanışı düzeltilebilirse de yüzünün dış görüntüsünde sivri veya uzun olan çene profil görünümü değişmeyecek, dudak ilişkisi düzelmeyecektir.
Çene Cerrahi Seçenekleri:
Tek Çene Cerrahisi:
Ortognatik tedavi başlangıcında alınan film ve modellerin analizlerini ve hastanın ağız içi ve dışı muayenesini yapan ortodonti uzmanı iskeletsel problemin hangi çeneden kaynaklandığını, problemi,n boyutlarını ve düzeltimi için hangi çene veya çenelere ne tip müdahaleler yapılması gerektiğini belirler. Bu planlamaya göre eğer üst veya alt tek bir çeneye müdahale ile sorun çözülecekse buna tek çene cerrahisi denir ve ameliyatı plastik cerraha ile bu planı sunar. Eğer plastik cerrah kendi açısından değerlendirdiğinde tek çene cerrahisinin sınırları ve geri dönüşleri açısından bir sakınca görmez ise tedavi planı kesinleşir ve bu plana göre ortodontik tedavisine başlanır.
Tek Üst Çene Cerrahisi; tek başına üst çeneye cerrahi destekli genişletme işlemi gerekiyorsa yanlızca midpalatal sutur denilen üst çene kemiğinin orta birleşim yerinin cerrahi olarak gevşetilmesi gibi bir müdahale ile tamamlanabilir ve bu cerrahinin ardından ortodonti uzmanı hastasına uygulayacağı sabit genişletme vidalı apareyler ile çene genişletmesini sağlıklı ve kalıcı şekilde sağlayabilir. Ardından sabit ortodontik tedaviler ile diş dizilimlerini ve kapanışı düzelterek tedaviyi tamamlar.
Veya üst çenenin gömülü olduğu iskeletsel açık kapanış durumlarında üst çenenin aşağı indirilmesi, ya da tam tersi üst çenenin aşırı uzun olduğu ve dişetlerinin gülümseme esnasında fazlaca göründüğü gummy smile durumunda üst çenenin gömülmesi işlemi yine tek çene cerrahisi seçenekleri arasındadır.
Üst çenenin normalden küçük veya geride konumlandığı, konkav profil görüntüsüne neden olan orta yüz gelişim geriliklerinde ise üst çenenin öne ilerletilmesi işlemi yapılmalıdır.
Bazen üst çenenin hem gömülmesi hem ilerletilmesi, ya da hem uzatılıp hem geriye alınması gibi saat yönünde veya tersine rotasyon hareketleri ile de yine tek çene cerrahisi kombinasyonları gerekebilir.
Tek Alt Çene Cerrahisi; ise alt çene kemiğinin normalden (kişinin kendi kafatası kemikleri ve yüzü ile kıyaslandığında) büyük veya küçük olduğu durumlarda uygulanır. Sadece alt çenenin geriye ya da ileriye alınması şeklinde olabileceği gibi çene ucunun yerinin değiştirilmesi (genioplasti) ile de kombine edilebilir.
Genioplasti (çene ucu cerrahisi) ; özellikle alt çenenin boyutlarının çok abartılı sapmış olmadığı, büyük cerrahi işlemlere girilmesinğin istenmediği durumlarda kamuflaj tedavisi ile dişlerin düzgün dizilim ve kapanışına getirilmesinin ardından sadece çene ucunun sivri veya silik görüntüsünü düzeltmek amacıyla görece daha basit bir cerrahi işlem olan çene ucu cerrahisi tedavinin sonunda profil görüntüsünü iyileştirmek amacıyla tek başına yapılabilir.
Çift çene cerrahileri ise; iskeletsel boyut ve oran farklılıklarının büyük olduğu, tek çenenin cerrahi işlemleri ile aradaki farkın kapatılamayacağı ya da sonuçların kalıcı olamayacağı düşünüldüğü durumlarda hem estetik hem de fonksiyon ve stabilite açısından iki çeneye de müdahalenin gerektiği durumlarda yapılır. Örneğin alt çenesi normalden büyük aynı zamanda da üst çene gelişim geriliği olan bir bireyde sadece alt çenenin geriye alınması ile alt çenede çok fazla bir müdahale gerekeceği gibi sonuç kalıcı da estetik de olmaz. Aynı zamanda alt çenenin fazlaca geriye alınması gerekeceğinden havayolu daralması (airway) söz konusu olacağından uyku sırasında nefes almada güçlük ve horlama riski de yaratyır. Bunun yerine alt çenenin az miktar geriye alınması, üst çenenin de bri miktar ileri alınması ile hem dış görünüşte daha estetik , hem kemik iyileşmesi ve stabilite açısından daha iyi sonuçlar alınır ve havayolu daralması riski de minimuma indirilmiş olur. Bazen çift çene cerrahisine genioplasti de eklenerek kombine cerrahi işlemler de uygulanabilir.
Sonuç olarak ortognatik cerrahi gerekliliği yapılan çeşitli analizlerle kesinleşmiş bir hastada en uygun tedavi planlamasını ortodonti uzmanı ve plastik cerrah birlikte yaptıktan sonra bu plana sadık kalınarak uygulanan tedavilerin optimum sonuçları vereceği ve hastaların hem estetik hem çiğneme fonksiyonu açısından tatminkar sonuçlara ulaşabileceği anlatılmalı, cerrahiden çekinme, istememe durumunda alternatif tedavilerin kar-zarar ilişkisi çok iyi değerlendirilmelidir.