Ortodontik Aparey Tipleri
Ortodontik tedavide istenilen amaca ulaşmak için önce tedavi planlaması yapılır ve bu planı uygulamak için hastanın yaşına, problemin derecesine, estetik veya sosyal kaygılarına, sosyo-ekonomik durumuna göre o kişi için en uygun tedavi aracı seçilir. Bu tedavi araçları günümüzde oldukça çeşitlenmiştir. En bilinen ve sık kullanılanından itibaren ortodontik tedavi araçlarına göre tiplerini sayarsak:
Sabit Apareyler:
Sabit apareyle , ortodontik apareylerin en sık kullanılan tipidir. Bunlarla çok sayıda dişe değişik tipte diş hareketi yaptırılabilir. Ayrıca sabit apareyler aynı anda farklı dişlere değişik hareket verdirebilen tek ortodontik aparey tipidir. Sabit apareylerin bir avantajı da, hareketli apareylere göre daha az hasta uyumuna gerek duyulmasıdır, çünkü adından da anlaşılabileceği gibi, dişlerin üzerine yapıştırılır ve tedavi süresince sabit kalırlar.
Sabit apareyler genel olarak bantlar, braketler ve tellerden oluşur. Braketler dişlerin üzerine özel dolgu maddelerine benzer materyallerle yapıştırılan kare şekilli materyallerdir. Ark telleri ile oluşturulan kuvvetleri dişlere iletilmesine yararlar. Braket yapıştırıcıları bu iş için üretilmiş materyaller olduğu için belli bir kuvvete kadar kopmaya dayanıklıdır. Bu nedenle bu belirli sınırı aşan kuvvetlerde kopmalar yaşanabilir. Braket kopması diş minesine çok fazla zarar vermemekle beraber tedavinin gidişatını aksatır ve tedavi süresini uzatır. Bu nedenle braketlerin dişler üzerinden kopmaması için hastalarımızın sert gıdalar tüketmemeleri ve braketlere direkt kuvvet uygulayacak spor vs travmalarından kaçınmaları gereklidir. Bununla ilgili doktorunuz sizi tedavi öncesinde ve her seansta gerekli uyarılarla bilgilendirecek ve yiyecek ve içeceklerle ilgili yasaklar ve dikkat edilecekler listesi verecektir.
Braketler yapıldıkları materyallere göre metal braketler veya şeffaf braketler olarak temelde ikiye ayrılır. Metal braketler en sık kullanılan ve en çok bilinenlerdir. Metalin parlak ve sade görüntüsü dışında temizlemesinin kolay olması gibi avantajları vardır. Metalik veya şeffaf renkli elastikler kullanıldığında sade görünüm verebileceği gibi daha sevimli veya dikkat çekici olması istendiğinde üzerlerine renkli elastikler takılması ile renkli teller görünümü de verilebilmektedir.
Son yıllarda braketleri daha az görünür ve daha rahat kullanılabilir şekle getirebilmek için birçok yenilik yapılmış ve böylece daha ufak, kibar görünümlü mini braketler geliştirilmiştir. Metal yerine porselen veya sertleştirilmiş plastikten şeffaf braketler de kullanıma girmiştir. İlk üretilen şeffaf braketler akrilik (plastik) materyalden daha sonra da porselen yapısındaki materyallerden üretildiğinden bu braketlerde kırılma kopma daha fazla oluyordu ve sürtünme kuvvetini arttırdıkları için tedavi süresini de konvansiyonel metal braketlere göre uzatıyorlardı. Günümüzde cam- safir braketler denilen daha estetik ve metalle aynı sürtünme ve dayanıklılığa sahip şeffaf braketlerin üretimi ile bu dezavantajları da giderilmiştir.
Hareketli Apareyler:
Hastanın kendisinin takıp çıkarabildiği apareylerdir. Hareketli apareyler genellikle tek veya bir gurup dişe hareket yaptırmak amacı ile kullanılır ve kapasiteleri sınırlıdır. Genellikle daimi dişlerinin hepsi çıkmamış, karışık dişlenme dönemi dediğimiz dönemdeki çocuklarda (7-12 yaş arası) kullanılır. Burada amaçlanan çene kemiğinde yer darlığı varsa gelişim döneminin potansiyelinden yararlanarak çene genişletmesi sağlamak, böylece sürmekte olan daimi dişlere gereken yerleri açmaktır. Bazen de iki aşamalı tedavi dediğimiz önce çene genişletmesi için hareketli apareylerin kullanıldığı erken dönem tedavi ardından tüm daimi dişler çıktıktan sonra sabit braketlerin yapıştırıldığı ikinci aşama tedavi ile tamamlanabilir.
Ağız Dışından Uygulanan Apareyler
Ağız dışında ense, alın, çene ucu gibi bölgelerden destek alınarak dişlere ve çenelere kuvvet veren aygıtlardır. Bunlar bir grup dişin topluca hareketi veya tüm üst veya alt çene kemiğinin gelişiminin yönlendirilmesi sırasında ağız içinden uygulanan apareylere destek olmak amacıyla kullanılır. Genellikle gelişim çağındaki çocuklarda kullanılan bu apareyler çocuğun okul vs günlük aktiviteleri harici evde olduğu zamanlarda ve gece yatarken kullandırılabilir.
Gelişen yeni teknoloji ile ağız dışı apareylerin yerini ağız içinden uygulanan ve dışarıdan görünmeyen mikroimplantlar almıştır.
Mikroimplantlar:
Günümüzde ağız dışından destek alan büyük ve görüntüsü rahatsız edici apareyler yerine ağız içinde kalan ve görünmeyen mini vidalar (mikroimplantlar) ortodontistlerin kullanımına sunulmuştur. Gereken bölgelere bir veya daha fazla mikroimplant yerleştirilerek istenilen diş hareketleri tamamlandığında iz kalmadan ve zarar vermeden çıkarılabilirler ve oldukça geniş kullanım alanları vardır.
Fonksiyonel Apareyler:
Alt ve üst çenenin birbirine göre bozulan ilişkilerini küçük yaşlarda düzeltmek amacıyla kullanılan apareylerdir. Çoğu zaman ortopedik tedavi (çenelerin uyumu sağlanır) ve ortodontik tedavi (dişlerin kapanış uyumu sağlanır) birlikte yürütülür. Yukarıdaki resimde görüldüğü gibi takıp çıkarılabilen hareketli fonksiyonel apareyler büyük boyutları ve hasta kullanımına bağlı olması gibi sebeplerle günümüzde yerini aşağıdaki resimdeki gibi yeni teknoloji sabit fonksiyonel apareylere bırakmıştır.
Pekiştirme Apareyleri
Ortodontik tedavi sonunda takılan pekiştirme aygıtları, yeni oluşmuş kemik tamamen sertleşinceye kadar , dişi yeni konumunda korur. Dişler istenilen konumu alıncaya ve yeni oluşmuş alveol kemiği sertleşinceye kadar pekiştirme tedavisi yapılır. Pekiştirme apareyleri de hareketli veya sabit olabilir. Hareketli pekiştirme apareyleri şeffaf plaklar veya akrilik apareyler şeklinde olabilir ancak hasta kullanımına bağlı olduğu ve tedavinin sonunda hasta bu apareyleri düzenli kullanmazsa düzeltilmiş olan dişlerinde istenmeyen bozulmaların ve geri dönüşlerin oluşabileceği unutulmamalıdır. Sabit pekiştirme apareyleri ise dişlerin dil tarafına yapıştırılan ince tellerdir ve görünmediğinden ve konuşmayı etkilemediğinden özellikle yetişkin hastalar tarafından daha çok tercih edilir.
Pekiştirme aşamasının süresi yapılan tedavinin süresine ve tipine bağlı olarak en az 3 yıl sürmelidir. Bazı durumlarda ömür boyu pekiştirme gerekliliği nedeniyle sabit pekiştirme aygıtlarının hiç çıkarılmadığı da olabilir.
Şeffaf Plaklarla Tedavi:
Günümüzde geliştirilen ağız içi kameralarla alınan üç boyutlu dijital ölçüler üzerinde özel programlarla kişiye özel tasarlanan ve üretilen şeffaf materyallerden yapılan plaklarla da hemen hemen her türlü ortodontik tedavi yapılabilmektedir. İki haftada bir değiştirilecek olan hastaya özel bu şeffaf kalıpları günde yaklaşık olarak 20 saat takmak gerekmektedir. Her tedavi ortalama 60 çift (alt-üst çene) farklı düzeltici kalıp gerektirmektedir. Tedavi süresi braketlerle yapılan tedavi süresine yakındır. Vakaya göre 6 ay ile 24 ay arasında değişir.